‘Hoezo Facebook-revolutie?’

Volgens de Israëlische filosoof Avishai Margalit is de rol van Facebook tijdens de Arabische Lente schromelijk overschat. Theresa Spirik (filosofe in opleiding) woonde een lezing van de Israëlische filosoof bij over de vermeende rol van Facebook bij de opstanden.
„Niemand had een revolutie in Egypte verwacht, ook al zal iedereen achteraf zeggen dat die noodzakelijk en onvermijdelijk was,” verklaarde Avishai Margalit tijdens een kort bezoek aan Nederland. Hij gaf op uitnodiging van de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden een lezing over de Arabische Lente. „De experts wijzen op de rol van Facebook in de Arabische Lente, maar geloof mij, die Facebook-revolutie heeft nooit plaatsgevonden.”
In februari 2011 verlangde het Egyptische volk de machtsopgave van zijn president Hosni Moebarak. Tv-beelden toonden een leider die zijn macht wilde behouden, terwijl het volk hem met de schoenen uitzwaaide; in de Arabische cultuur een teken van verachting. Niet alleen voor Moebarak kwam de opstand als een verrassing. Niemand had erop gerekend, zegt Margalit. „Er was namelijk geen georganiseerd verzet. In het verleden werden protestbewegingen pas sterk als ze gecentraliseerd waren en goed gecoördineerd werden. Niemand verwachtte dat een ongeorganiseerde massa kon terugslaan. De massa werd onderschat. Er werd niet voorzien dat de mensen die hun stem verhieven vanwege de hoge voedselprijzen, nu ineens een radicale verandering van het systeem zelf zouden en konden eisen.”

Uit het voetbal
De omslag kwam uit onverwachte hoek: uit het voetbal. „Er zijn twee grote voetbalteams in Egypte: Zamalek, voor de rijke jongens, en Al Ahli, voor het volk. Fervente fans van beide groepen gaven zich na afloop van wedstrijden regelmatig over aan een bijna vast ritueel van geweld. Het waren lokale gevechten zonder politieke lading. Maar het zorgde er wel voor dat de fans ervaring hadden met de politie: ze waren er niet bang voor.” Toen de politie de eerste protesten de kop in wilde drukken, durfden de voetbalfans het tegen de agenten op te nemen. Daarmee begon de Egyptische opstand.
De opstand in Egypte is volgens Margalit ten onrechte de Facebook-revolutie genoemd. De invloed van sociale media wordt volgens hem overschat. „Slechts vijftien procent van de Egyptenaren heeft toegang tot internet. De uitzendingen van Al-Jazeera en in mindere mate ook Al-Arabia waren veel belangrijker. Iedereen kon dat zien. De zender heeft met de nodige tact, om haar financiering niet te verliezen, verslag gedaan van de opstanden.”

Duurzame verandering
Het zogenaamde ‘Muhabarat-systeem’ stortte daarop in. In zo’n systeem staat een familie aan de top, gesteund door een politieke partij en een veiligheidspolitie, de Muhabarat, die de boel voor de familie in de gaten houdt. De Muhabarat stond dicht bij Moebarak en de zijnen, maar het leger was ontevreden over de gang van zaken. Zelfs de hoge legerofficieren kregen een karig salaris, terwijl Moebarak het land voor eigen gewin exploiteerde. Daarom koos het leger uiteindelijk de kant van het volk dat net als zij een verandering wilde.
In een land als Egypte is er volgens Margalit hoop op duurzame verandering. „Ook een soort ‘soft-islamisme’ zou stabiliteit kunnen brengen. Egypte kan stabiel zijn omdat het als enige Arabische land niet in stammen uiteenvalt. De Egyptische populatie is vrij homogeen.” Anders dan een aantal wetenschappers in het Westen, maakt Margalit zich geen grote zorgen over de toenemende invloed van de Islamitische Broederschap. „Net als in Turkije zal het leger als arbiter optreden en de radicale islamisten in het gareel houden. Met een beetje geluk gaat Egypte zich op het Westen oriënteren en niet op Iran.” Margalit schat de Iraanse president Mahmoud Ahmadinejad in als een roekeloze, onberekenbare leider waardoor het risico op onbedoelde escalaties aan alle kanten stijgt.

Hoop
Margalit wil geen prognose geven van de toekomst van de Arabische wereld. Hij uit zich dan ook voorzichtig over Libië en Syrië. Libië zou wel eens uiteen kunnen vallen. Er zijn vele rivaliserende clans die een sterke politieke rol spelen. Over Syrië durft Margalit helemaal niets te voorspellen. „Zolang het leger in Syrië klaarstaat om op zijn eigen burgers te vuren is alles denkbaar.” Over de toekomst in Egypte laat Margalit zich hoopvol uit: „We moeten de hoop vieren die deze tijd en de revolutie met zich meebrengt.”