Koning David is een van de meest besproken, beschreven en verbeelde personen in de geschiedenis. Een bijzonder voorbeeld is een fragment van een vroegzesde-eeuws vloermozaïek, ontdekt in de oude havenstad van Gaza. Daarop staat David afgebeeld als een Byzantijns keizer, spelend op een lier en vergezeld door de leeuw van Juda, een slang en een hertachtige. De Hebreeuwse inscriptie דויד direct rechts naast zijn hoofd benadrukt zijn identiteit. David was een begaafd musicus en dichter. Hij ontroerde met zijn door God geïnspireerde composities. Dat is waarom hij vaak als Orpheus werd afgebeeld, zoals op een wandschildering uit het jaar 245 in de synagoge van Dura-Europos in Syrië. David betoverde net zoals de Griekse halfgod mens en dier met zijn lierspel. Zijn muziek was zo mooi dat zelfs bomen gingen dansen.
In 1965 legden Egyptische archeologen het mozaïek in Gaza bloot. Het hoorde bij de resten van een gebouw dat de onderzoekers zagen als een kerk. Een jaar later werden zwart-witfoto’s van de archeologische vindplaats gepubliceerd, waaronder het mozaïek van koning David met een halo en een kroon op zijn hoofd. Na de Zesdaagse Oorlog troffen archeologen David onthoofd aan; zijn gezicht bleek met opzet weggebeiteld. Na zorgvuldig archeologisch onderzoek bleek dat de ruïne een synagoge uit 508 moest zijn geweest. Vervolgens besloot het Israel Museum het mozaïek zorgvuldig te laten verwijderen en transporteren naar Jeruzalem om het in zijn oorspronkelijke staat te herstellen.
Vastgelegd
Hier kruisen de Tenach en de geschiedenis elkaar. Het is duidelijk dat koning David een bekend figuur in de oudheid was. Maar of hij echt geleefd heeft, blijft voor onderzoekers een vraag. Archeologie is de academische studie van alle aspecten van samenlevingen aan de hand van de materiële resten die de mens heeft achtergelaten in en op de aardbodem. In dit geval in Israël. Archeologische wetenschappers betwijfelen minstens vanaf de negentiende eeuw de historische betrouwbaarheid van veel Bijbelverhalen. In tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, is archeologie in Israël niet uitsluitend bedoeld om de Bijbelverhalen te bevestigen. Het is duidelijk dat de die vertellingen de tand des tijds hebben doorstaan doordat de bevolking ze talloze keren navertelde, generatie na generatie, totdat ze werden opgeschreven en uiteindelijk werden vastgelegd in één gezaghebbende tekstversie.
Davids muziek was zo mooi dat zelfs bomen gingen dansen
Maar was er echt een groot verenigd koninkrijk van de Israëlieten onder David en Salomo in de achtste eeuw voor de gewone jaartelling? Dit is zeker de laatste decennia onderwerp van debat. Globaal zijn de meningen in twee groepen te verdelen. Ten eerste de groep die twee monumentale gebouwen, aangeduid als de stepped stone structure en de large stone structure, dateert in de twaalfde tot de tiende eeuw voor de gewone jaartelling (vdgj). Deze groep experts beschouwt de bouwsels als een belangrijke aanwijzing voor een vanuit Jeruzalem geregeerd en bestuurd rijk. De stepped stone structure, het Terrassengebouw in de Stad van David (Oost-Jeruzalem) is een van de grootste en indrukwekkendste ruïnes in Jeruzalem. Gelegen aan de oostkant van de berg Sion is dit twintig meter hoge monumentale stenen gebouw zelfs te zien vanaf de Olijfberg, aan de oostkant van de Kidronvallei. Het eerste gebruik van het gebouw dateert ver voor de tijd van David, maar de aardewerkvondsten wijzen op een continu gebruik tot in de tiende eeuw vgdj. De large stone structure, het Grote stenen gebouw, is drie meter breed en dertig meter lang. Het dateert uit de tiende eeuw vgdj en is direct gebouwd op het Terrassengebouw. In de zomer van 2006 werd nog een muur gevonden, die bijna zes meter breed was.
Stamhoofd
En dan is er de tweede groep onderzoekers. Die dateert de twee monumentale structuren ook in de ijzertijd, maar dan in de negende eeuw vdgj. Omdat er volgens hen geen monumentale bouwsels uit de tiende eeuw vdgj te vinden zijn, gaan de onderzoekers ervan uit dat Jeruzalem slechts een dunbevolkt, onbeduidend dorpje in het Judese bergland is geweest. Volgens deze theorie was David hooguit een klein stamhoofd en werd hij pas later in de geschiedenis tot een groot heerser gemodelleerd.
Het was hier bij de heuvel Ofel, ten zuiden van de Tempelberg, de locatie van het Grote stenen gebouw, dat archeologe Eilat Mazar dacht een spectaculaire vondst te hebben gedaan. Op deze plaats had onomstotelijk het paleis van koning David gestaan. De wetenschappelijke twijfels waren in 2005 niet van de lucht en tot nu toe wordt haar claim over het algemeen afgewezen.
Afgelopen april beloofde een nieuwe, veelbelovende studie licht in de duisternis te brengen. Het artikel beschrijft het eerste grootschalige koolstofdateringproject dat ooit in Jeruzalem is uitgevoerd. Onderzoekers van het Weizmann Instituut verzamelden samen met archeologen zaden en mortelmonsters op verschillende vindplaatsen in de Stad van David. Als resultaat zijn er meer dan honderd absolute dateringen beschikbaar: vanaf de vroege ijzertijd in de twaalfde eeuw vdgj tot het jaar 586 vdgj, toen de Babyloniërs onder leiding van Nebukadnezar Jeruzalem en de eerste tempel verwoestten. De resultaten maken duidelijk dat Jeruzalem als stad veel ontwikkelder was dan tot nu aangenomen. Met deze groeiende kennis kunnen vondsten uit oudere opgravingen opnieuw worden geduid en zal er ongetwijfeld meer zekerheid komen over de Stad van David.
Aramees
Bij opgravingen in Tel Dan, in het noorden van Israël, vonden archeologen in 1993 een bijna 2900 jaar stuk basalt met een oude Aramese inscriptie. Mede dankzij deze niet-Bijbelse inscripties kunnen we van de historische David wel degelijk de contouren schetsen. Het fragment bleek deel uitgemaakt te hebben van een in stukken gebroken stèle, een overwinningszuil die hergebruikt was in een noordelijke muur van de stad Dan. Nadat het jaar daarop nog twee kleinere, aan elkaar passende fragmenten werden aangetroffen, was een bijzondere tekst leesbaar. De zorgvuldig gesneden Aramese letters vormden de woorden ביתדוד, ‘Het Huis van David’.
De stèle werd opgericht door koning Hazaël van Damascus en vertelt ons dat de koningen van Israël zijn land introkken na het overlijden van zijn vader. Hierop maakte Hadad, de stormgod, Hazaël koning en leidde hem naar het strijdveld. Hij doodde hier twee machtige vorsten die tweeduizend wagens en tweeduizend ruiters aanvoerden. De eerste was Joram, de zoon van Achab, koning van Israël. De tweede was Ahazia, de zoon van Joram, de koning van het Huis van David.
Jeruzalem bleek veel ontwikkelder dan tot nu toe aangenomen
Tot de vondst van de stèle in Tel Dan waren er archeologen die het bestaan van koning David in zijn geheel wilden ontkrachten. Maar zelfs als we de Tenach niet als bron nemen, weten we nu door deze niet-Bijbelse inscriptie dat er een dynastie was gesticht door een man die David heette. In 2015 werd met behulp van specialistische fotografie nog een verwijzing naar de vader van Salomo gevonden. Toen werd de stèle van Mesha opnieuw onder de loep genomen, een steen van zwart basalt met een oud-Hebreeuwse tekst die sinds 1873 in het Louvre te vinden is. Deze steen uit de negende eeuw vdgj vertelt over de overwinning van koning Mesha uit Moab, het huidige Jordanië. Door verbeterde technologie lijkt het zeer waarschijnlijk dat aan het einde van regel 31 דו[ד?]תב, het ‘Huis van David’ staat geschreven.
Met een T
Ten slotte is er een oud-Egyptische inscriptie die dateert rond het einde van de tiende eeuw vdgj, waarin een deel van Israëls Negevwoestijn wordt omschreven als ‘de hoogtes of hooglanden van David’. Egyptoloog Kenneth Kitchen vertaalde de inscriptie H[Y]DBT DWT althans zo, ook al wordt de naam van de koning hier met een T geschreven. Op basis van een zesde-eeuwse inscriptie uit Ethiopië is hij ervan overtuigd dat dit de best passende vertaling is. Op de Ethiopische stèle is de naam David ook met een T geschreven.
Terwijl de stèle uit Tel Dan zonder meer het eerste historische bewijs is van het ‘Huis van David’, leveren de twee laatste inscripties nog geen onomstotelijk bewijs. Maar om koning David simpelweg af te doen als een mythisch of Bijbels personage is te kort door de bocht. Er is reden genoeg om in historische context aandacht te besteden aan dit religieuze icoon. Het is niet langer de vraag of koning David bestaan heeft, maar hoe machtig en hoe groot zijn grondgebied is geweest.
