De protesten op Nederlandse universiteiten naar aanleiding van de aanval van Hamas op Israël en de militaire reactie daarop, maken duidelijk hoe ontoereikend en soms afwezig de aanpak van antisemitisme is. Onder druk van anti-Israëlische demonstranten hebben verschillende universiteiten ethische commissies ingesteld om de samenwerking met Israëlische instellingen te beoordelen.
In plaats van ethische verantwoordelijkheid te bevorderen, maken deze commissies uitsluiting en discriminatie van Israëli’s en Joden mogelijk en faciliteren die zelfs. Als dit proces niet wordt gestopt, zal het ertoe leiden dat universiteiten hun eigen academische integriteit ondermijnen, juridische principes schenden en de verdeeldheid op campussen en in de samenleving vergroten.
De commissies richten zich exclusief op Israëlische instellingen en dat roept vragen op over objectiviteit en rechtvaardigheid. Samenwerking met landen als China, Pakistan, Saoedi-Arabië, Jemen, Iran, Turkije, Burundi, en Mozambique worden ondanks de goed gedocumenteerde mensenrechtenschendingen niet op dezelfde manier onder de loep genomen.
Deze eenzijdige focus op Israël druist in tegen de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB), die discriminatie op basis van nationaliteit verbiedt. Daarnaast kunnen de commissies in strijd zijn met de richtlijnen van het wetenschappelijk kaderprogramma Horizon Europe, waardoor universiteiten EU-financiering riskeren.
Bovendien houden ethische commissies onvoldoende rekening met de veranderende mondiale realiteit. Zo biedt het recente staakt-het-vuren tussen Israël en Hamas een nieuwe context voor het beoordelen van het conflict, maar de commissies blijven opereren zonder aanpassingen.
Evenzo zouden de beleidsmaatregelen van de regering-Trump, waaronder sancties tegen instellingen die antisemitisme faciliteren, universiteiten moeten aansporen om de risico’s van discriminerende praktijken te heroverwegen.
Vijandige sfeer
Voor Joodse en Israëlische studenten creëren deze commissies een onveilig en exclusief klimaat. Uit onze recente studie Onveilige ruimtes blijkt dat bijna twee derde van hen zich niet veilig voelt op de universiteit. Slogans als ‘From the river to the sea’, die oproepen tot de vernietiging van Israël, vergroten deze vijandigheid. Studenten ervaren uitsluiting, intimidatie en een gebrek aan steun door de universiteit. Door zich eenzijdig op Israël te richten, versterken ethische commissies de negatieve dynamiek en legitimeren ze discriminerende denkbeelden.
Elke dag dat de commissies blijven bestaan, groeit de vijandigheid op de campus
We zien hier kortom de drie D’s in werking die Nathan Sharansky formuleerde als antisemitismetest: dubbele standaarden, delegitimering en dehumanisering.
De commissies ondermijnen de legitimiteit van Israël door zijn recht op academische samenwerking in twijfel te trekken en versterken schadelijke verhalen die Israëli’s het recht op zelfverdediging ontzeggen door hun acties als ongerechtvaardigde agressie te betitelen. Deze selectieve moraal voedt verdeeldheid en ondermijnt niet alleen het vertrouwen, maar normaliseert ook discriminatie. Om gelijkheid en integriteit te waarborgen, moeten universiteiten dergelijke bevooroordeelde kaders afschaffen en universele, transparante normen hanteren die inclusiviteit en wederzijds respect bevorderen.
Het kan beter
Universiteiten kunnen bestaande beleids-instrumenten, zoals die voor kennisveiligheid, benutten om samenwerkingen zorgvuldig en eerlijk te beoordelen met een gelijke maatstaf voor alle samenwerkingspartners in Nederland en daarbuiten. Universiteiten zouden bovendien moeten afzien van samenwerking met instellingen die antisemitisme niet aanpakken. Evaluaties moeten transparant en wederkerig zijn, met inspraak van betrokkenen en belanghebbenden om vooringenomenheid te voorkomen. Door politieke motieven boven academische waarden te stellen, brengen deze commissies de fundamentele principes van inclusiviteit, intellectuele vrijheid en integriteit in gevaar. De geloofwaardigheid en neutraliteit van universiteiten komen onder druk te staan, terwijl antisemitische denkbeelden steeds vaker als legitieme ethische zorgen worden gepresenteerd.
De geschiedenis leert dat zwijgen over discriminatie deze alleen maar versterkt. Nederlandse universiteiten hebben nu de kans – en de verantwoordelijkheid – om op te treden en hun waarden te beschermen, evenals de rechten van al hun studenten en medewerkers.
Elke dag dat de ethische commissies blijven bestaan, groeit de vijandigheid op campussen en verslechtert de reputatie van het Nederlandse hoger onderwijs. Schaf ze af.
